Quy trình
chấm điểm, xếp hạng tín dụng khách hàng thể nhân tại CIC
Quy trình
chấm điểm, xếp hạng tín dụng khách hàng tại CIC được thực hiện qua 5 bước cơ bản
sau:
Bước 1: Thu thập thông tin.
Hiện nay, CIC
thường xuyên cập nhập thông tin về khách hàng từ các ngân hàng thương mại, ngân
hàng liên doanh, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, các công ty tài chính, công ty
cho thuê tài chính và các tổ chức khác có hoạt động ngân hàng. Nguồn dữ liệu
đầu vào còn được bổ sung và cập nhật thông qua việc kết nối và trao đổi thông
tin với các kho thông tin dữ liệu của của các bộ ngành như: Bộ Kế hoạch và Đầu
tư, Bộ Công Thương, Bộ Nội vụ, Bộ Công an… và khai thác trên các phương tiện
thông tin đại chúng.
Bước 2: Kiểm soát và cập nhật thông tin khách
hàng.
Sau khi nhận
được thông tin từ các tổ chức tín dụng truyền qua hệ thống thông tin về, thông
tin được chuyển đến tổ kiếm soát thuộc phòng xử lý dữ liệu. Tại đây, thông tin
của khách hàng được lọc qua các điều kiện lỗi như: Trùng mã (khách hàng có cùng
số chứng minh thư, cùng tên, hoặc số đăng ký kinh doanh, mã số thuế, nhưng tồn
tại hai mã CIC khác nhau); tăng giảm dư nợ đột biến; ngày báo cáo cũ, chuyển
nhóm nợ… Các khách hàng có nghi ngờ, được tạo file báo cáo, gửi về tổ chức tín
dụng để xác nhận lại thông tin của khách hàng và thực hiện điều chỉnh nếu có.
Bước 3: Thực hiện chấm điểm tín dụng khách
hàng cá nhân.
Chương
trình tính điểm cho khách hàng dựa vào 9 chỉ tiêu (Bảng 1). Báo cáo
“Chấm điểm tín dụng cá nhân” được tính toán, phân tích và lập theo quy trình
công nghệ, chuẩn mực, số liệu, hạn chế tối đa tác động của người xử lý vào bản
tin.
Bước 4: Đánh giá của chuyên gia
Sau khi chương trình đã tính được điểm
cho khách hàng dựa vào 9 chỉ tiêu và hiển thị bản báo cáo được tạo lập ban đầu.
Chương trình sẽ kiểm tra tính hợp lý của dữ liệu theo nguyên tắc kiểm soát chỉ
số và chỉ ra những điểm chuyên gia đánh giá cần xem xét lại khi phát hiện
có sự không hợp lý về chỉ tiêu pháp lý, chỉ tiêu chấm điểm, tổng điểm và xếp
hạng của khách hàng.
Bước 5: Báo cáo chấm điểm
Bản báo cáo
sau khi đã được cán bộ xử lý, chuyên gia chấm điểm xếp loại xong, chuyển cho
người có thẩm quyền kiểm soát kiểm tra lại. Những bản báo cáo chưa được chấp
nhận được Người kiểm soát trả lại cho cán bộ xử lý và thông báo những điểm cần
bổ sung, chỉnh sửa, sau đó mới tiếp tục quy trình để chuyển vào vùng trả lời
cho khách hàng.
Phương pháp
xếp hạng tín dụng khách hàng thể nhân
CIC xếp hạng
tín dụng thể nhân dựa trên phương pháp cả hai phương pháp gồm phương pháp thống
kê và phương pháp chuyên gia. Mô hình cụ thể sử dụng là mô hình điểm số. Mô
hình điểm số là một phương pháp khoa học kết hợp sử dụng dữ liệu nghiên cứu
thống kê logic và áp dụng mô hình toán học để phân tích, tính điểm cho các chỉ
tiêu đánh giá trong mô hình. Các chỉ tiêu chấm điểm được sử dụng theo nhóm, sau
đó đưa vào mô hình để tính điểm theo trọng số và quy đổi điểm nhận sang một
biểu tượng xếp hạng tương ứng.
Chuyên gia
tham gia các giai đoạn từ nghiên cứu, xây dựng quy trình, thực hiện triển khai,
kiểm soát trong quá trình thực hiện và điều chỉnh để sản phẩm ngày càng hoàn
thiện.
Đội ngũ các
chuyên gia bao gồm Ban Tổng giám đốc tại CIC- những người đã có nhiều năm kinh
nghiệm và kiến thức chuyên sâu về hoạt động thông tin tín dụng nói chung, cũng
như hoạt động chấm điểm thể nhân nói riêng và đội ngũ các chuyên gia tại các
phòng nghiệp vụ của CIC, đội ngũ chuyên gia này tham gia vào các giai đoạn từ
nghiên cứu, xây dựng quy trình, thực hiện triển khai, kiểm soát trong quá trình
thực hiện và điều chỉnh để sản phẩm ngày càng hoàn thiện.
Các chỉ tiêu
sử dụng cho xếp hạng tín dụng tại CIC và cách thức thực hiện
Việc chấm
điểm, xếp hạng tín dụng khách hàng thể nhân tại CIC dựa vào 9 chỉ tiêu, chia
thành 3 nhóm:
(i) Số dư nợ
và tình trạng nợ;
(ii) Lịch sử
trả nợ;
(iii) Lịch sử
quan hệ tín dụng (Bảng 1). Với mỗi chỉ tiêu chấm điểm này sẽ có khoảng điểm
(nhỏ nhất – lớn nhất), các khoảng điểm này được tính toán dựa trên mức độ quan
trọng của từng chỉ tiêu đã được các chuyên gia tại trung tâm kiểm định và tổng
các khoảng điểm từ 150-750 điểm.
Các chỉ tiêu
thể hiện nợ không đủ tiêu chuẩn, nợ xấu của khách hàng là các chỉ tiêu trực
tiếp phản ánh khả năng chi trả của khách hàng, do vậy điểm thấp nhất cho các
chỉ tiêu này có thể là giá trị âm hoặc bằng 0. Chẳng hạn chỉ tiêu “nhóm nợ cao
nhất hiện tại”, nếu khách hàng có nhóm nợ càng cao thì thể hiện khả năng vỡ nợ
của khách hàng càng lớn, nếu rơi vào nhóm cao nhất tức nhóm 5 hoặc nợ ngoại
bảng thì đã không còn khả năng trả nợ nên giá trị nhỏ nhất với chỉ tiêu này sẽ
là giá trị âm.
Các chỉ tiêu
còn lại phản ánh gián tiếp khả năng vỡ nợ của khách hàng, do vậy điểm thấp nhất
cho các chỉ tiêu này không có giá trị âm hoặc bằng 0, điểm của chỉ tiêu cao hay
thấp phụ thuộc vào giá trị của chỉ tiêu là bao nhiêu.
Các chỉ
tiêu phản ánh lịch sử quan hệ tín dụng của khách hàng (không bao gồm tình
hình nợ không đủ tiêu chuẩn) được đánh giá mức độ quan trọng thấp hơn chỉ tiêu
phản ánh hiện tại nên có khoảng điểm cũng thấp hơn.
Sau khi thực
hiện xác định tổng điểm, khoản tín dụng sẽ được xếp hạng theo Bảng 2. Cuối cùng,
CIC sẽ ra các báo cáo xếp hạng tín dụng cá nhân gồm 4 nội dung:
(i) Thông tin
về khách hàng;
(ii) Thông
tin về quan hệ tín dụng khách hàng;
(iii) Chỉ
tiêu chấm điểm tín dụng khách hàng;
(iv) Điểm tín
dụng khách hàng và xếp loại.
Đánh giá hoạt
động xếp hạng tín dụng thể nhân tại CIC
Có thể thấy,
hoạt động chấm điểm và xếp hạng tín dụng khách hàng thể nhân của CIC đang được
tổ chức theo hướng khoa học và hệ thống theo hướng đảm bảo các tiêu chuẩn đánh
giá hoạt động xếp hạng tín dụng gồm tính khách quan, tính thận trọng, tính minh
bạch và bảo mật về thông tin tín dụng khách hàng (Langohr và Langohr 2008).
Về phương
pháp, CIC đã áp dụng kết hợp cả phương pháp mô hình thống kê và phương pháp
chuyên gia để đưa ra mô hình chấm điếm thể nhân, vì vậy các tiêu chí trong mô
hình cùng các trọng số tính điểm có độ tin cậy và khách quan. CIC không sử dụng
các chỉ tiêu nhân thân như nhiều tổ chức tín dụng khác ở Việt Nam (xem mô hình
xếp hạng tín dụng thể nhân của Đinh Thi Huyen Thanh and Kleimeier S. 2006, Ngân
hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam năm 2014, Ngân hàng Công thương Việt Nam năm
2013) mà chỉ sử dụng các chỉ tiêu tài chính.
Điều này phù
hợp với các mô hình xếp hạng tín dụng thể nhân trên thế giới như mô hình chấm
điểm tín dụng FICO và VantageScore (Mỹ) và đảm bảo sự công bằng đối với các cá
nhân vay nợ tại các tổ chức tín dụng. Quy trình xếp hạng tín dụng sử dụng tối
đa phần mềm chấm điểm, vì vậy việc chấm điểm, xếp hạng tín dụng nhanh
chóng, hạn chế được sự tham gia của con người, đảm bảo tính khách quan của kết
quả xếp hạng.
Bên cạnh đó,
quy trình vẫn kết hợp sự kiểm soát của chuyên gia để kết quả xếp hạng không có
sai sót, đảm bảo tính thận trọng của việc xếp hạng tín dụng. Tuy nhiên, hệ
thống chấm điểm khách hàng thể nhân của CIC vẫn còn một số tồn tại, hạn chế
sau:
Thứ nhất, các chỉ tiêu sử dụng để kiểm định
trong mô hình xếp hạng tín dụng thể nhân của CIC mang tính chất lịch sử mà chưa
có các chỉ tiêu dự báo cho tương lai. Do khả năng trả nợ là yếu tố quan trọng
nhất mà tổ chức cho vay quan tâm, nên các chỉ tiêu mang tính dự báo khả năng
trả nợ trong tương lai như sự ổn định của thu nhập hay mức thu nhập bình quân
theo tháng hoặc năm… nên được xem xét kiểm định trong mô hình.
Trên thực tế đây là những chỉ tiêu
thường được sử dụng trong xếp hạng tín dụng thể nhân (xem Abdou và Pointon
2011) và là các thông tin mà các tổ chức tín dụng thường thu thập khi xét duyệt
một khoản cho vay nên CIC sẽ có thể thu thập được các dữ liệu này cho việc xếp
hạng tín dụng. Việc tách bạch phân tích các khoản nợ ngắn hạn và dài hạn cũng
sẽ làm kết quả xếp hạng tín dụng thể nhân chính xác hơn.
Langohr và
Langorh (2008) chỉ ra rằng, trong khi việc đánh giá rủi ro tín dụng ngắn hạn
chú trọng vào đánh giá tính thanh khoản, rủi ro tín dụng dài hạn, ngoài tính
thanh khoản còn phải xem xét khả năng thu hồi vốn nếu rủi ro tín dụng xảy ra
trên thực tế. Các thông tin khác như mục đích sử dụng vốn vay cũng cần được xem
xét kiểm định.
Một lưu ý
quan trọng khác khi xét tới các chỉ tiêu về quan hệ tín dụng, trước đây chỉ
tiêu này của CIC có bao gồm các chỉ tiêu về tín dụng thẻ (dư nợ thẻ được tổ
chức tín dụng gửi gộp vào dư nợ tín dụng, không phân biệt dư nợ thẻ hay dư nợ
tín dụng) nên báo cáo chấm điểm khách hàng thể nhân mặc định đã được tính cả dư
nợ thẻ của khách hàng, nhưng từ khi tổ chức tín dụng thực hiện truyền tệp theo
Thông tư 03/2013/TT-NHNN ngày 28/1/2013 quy định về hoạt động thông tin tín
dụng của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, thông tin về thẻ tín dụng của khách hàng
đã được tách ra khỏi dư nợ tín dụng và gửi theo tệp báo cáo riêng do những khác
biệt thông tin thẻ tín dụng với quan hệ tín dụng.
Hiện tại, báo
cáo chấm điểm khách hàng mới chỉ sử dụng thông tin về dư nợ tín dụng và chưa
tính đến các thông tin về thẻ tín dụng. Hiện nay, số lượng khách hàng sử dụng
thẻ tín dụng là rất lớn, mức độ tiêu dùng cao, do vậy thông tin tín dụng thông
qua thẻ cần phải được đưa vào mô hình chấm điểm, xếp hạng tín dụng thể nhân.
Ngoài ra, mô hình xếp hạng tín dụng thể nhân nên được kiểm định lại định kỳ
theo kế hoạch, vì theo sự thay đổi của thị trường và các điều kiện kinh tế vĩ
mô có thể làm mô hình thay đổi về cả chỉ tiêu đánh giá và trọng số của các chỉ
tiêu.
Thứ hai, mặc dù quy trình chấm điểm xếp hạng
tín dụng thể nhân của CIC khá chặt chẽ, thông tin của khách hàng được kiểm soát
nhiều lần, đảm bảo tính thận trọng, khách quan, hạn chế tác động của người xử
lý. Tuy nhiên, quy trình này vẫn còn có hạn chế. Nếu khách hàng bị nghi ngờ,
sai sót, thì việc điều chỉnh dữ liệu rất mất thời gian. CIC cũng chưa có luồng
thông tin phản hồi lại cho tổ chức tín dụng nếu khách hàng bị trả lời chậm.
Thứ ba, thông tin dữ liệu đầu vào cho hệ thống
chấm điểm của CIC lấy từ nhiều nguồn, chủ yếu là thông tin về dư nợ, thông tin
về tài sản và thông tin định danh khách hàng. Tuy nhiên, nhiều thông tin gửi từ
các ngân hàng thương mại về CIC chậm và chưa được cập nhật làm ảnh hưởng tới việc
chấm điểm và xếp hạng.
CIC cũng đang
tận dụng các đầu tin có sẵn cho việc xếp hạng tín dụng. Nhiều thông tin cần
thiết khác theo mô hình chấm điểm nhưng vẫn chưa thu thập được chẳng hạn thông
tin pháp lý như thu nhập, công việc… Nhiều thông tin trong kho của khách hàng
đã cũ, ví dụ khách hàng thay đổi chứng minh thư hoặc dùng giấy tờ khác để vay
nợ (chẳng hạn hộ chiếu) nhưng không khai báo với tổ chức tín dụng nên thông tin
khách hàng vẫn bị thiếu sót.
Đề xuất và
kết luận
Để nâng cao
chất lượng của thông tin xếp hạng tín dụng thể nhân, CIC cần lưu ý những vấn đề
sau:
Thứ nhất, xem xét kiểm định lại mô hình xếp
hạng tín
dụng thể nhân theo các hướng:
(i) bổ sung
các chỉ tiêu liên quan tới khả năng hoàn trả nợ của khách hàng trong tương lai
như thu nhập bình quân, sự ổn định của thu nhập, mục đích của khoản vay;
(ii) phân
tích tách bạch nợ ngắn hạn và nợ dài hạn, trong đó việc đánh giá nợ ngắn hạn
chú trọng vào các chỉ tiêu về tính thanh khoản và việc đánh giá nợ dài hạn
ngoài tính thanh khoản còn xem xét các vấn đề như giá trị thu hồi nếu rủi ro
thực xảy ra;
(iii) bổ sung
thông tin tín dụng trên thẻ vào mô hình kiểm định.
Mô hình xếp
hạng tín dụng thể nhân sẽ dựa trên kết quả kiểm định cuối cùng dựa trên việc bổ
sung các tiêu chí đề xuất. Việc kiểm định này cũng cần được thực hiện định kỳ
để đảm bảo sự tin cậy và thích hợp của mô hình chấm điểm, xếp hạng tín dụng thể
nhân, đặc biệt mô hình cũng cần được tái đánh giá trong những trường hợp có
biến động kinh tế vĩ mô.
Thứ hai, để đảm bảo có nguồn thông tin chính
xác, kịp thời cho việc chấm điểm xếp hạng tín dụng thể nhân, cũng như để xử lý
dữ liệu nhanh chóng trong trường hợp nếu khách hàng bị nghi ngờ, sai sót, CIC
cần xây dựng quy trình trao đổi thông tin trong trường hợp có lỗi với các tổ chức
tín dụng cũng như các bộ, ngành liên quan một cách chặt chẽ và khoa
học.
Thứ ba, vì nhiều thông tin nhân thân của khách
hàng dùng để vay nợ đã cũ nên việc thu thập thông tin cá nhân từ quản lý Nhà
nước như Bộ Công an (Cục Cảnh sát đăng ký, quản lý cư trú và dữ liệu quốc gia
về dân cư – C72), … cũng góp phần tăng thêm nguồn dữ liệu tại CIC, nâng tỷ
trọng trả lời thông tin chấm điểm, xếp hạng tín dụng cho các tổ chức tín dụng
và các tổ chức khác. Để tăng cường trao đổi thông tin thì CIC cần chủ động đề
xuất Ngân hàng Nhà nước liên hệ với các bộ, ngành để tham mưu ban hành các công
văn liên tịch về việc phối hợp trao đổi thông tin với Ngân hàng Nhà nước.
Với vị trí là
một tổ chức thông tin tín dụng công thuộc Ngân hàng Nhà nước, hoạt động xếp
hạng tín dụng thể nhân của CIC có ý nghĩa lớn trong việc cung cấp thông tin tín
dụng, phục vụ cho hoạt động tín dụng và các tổ chức tín dụng. CIC có lợi thế về
nguồn thông tin tín dụng tổng hợp từ các tổ chức tín dụng và các thông tin khác
từ các bộ ban ngành, với cách tiếp cận xếp hạng tín dụng khoa học và hệ thống
cùng với đội ngũ chuyên gia có chuyên môn cao nên có thể thực hiện hoạt động
này với mức độ tin cậy cao.
Việc tiếp tục
hoàn thiện hoạt động chấm điểm thể nhân nói riêng, nâng cao chất lượng hệ thống
thông tin tài chính tín dụng nói chung sẽ góp phần giảm thiểu rủi ro tín dụng,
đảm bảo một nền kinh tế tài chính phát triển an toàn, lành mạnh và bền vững cho
Việt Nam.